MAXA KEENA DHIIG KARKA UURKA(HYPERTENTION IN PREGNANCY)

 

Dhiig-karka uurka, wa xaalad lagu garto cadaadiska dhiigga oo sare u kaca kaas oo dhaca xilliga uurka. Xaaladdaan waxay keeni kartaa khatar caafimaad oo baaxad weyn leh oo horseedi karta hooyada iyo uurjiifka uurka ku soo korayaba haddii aan si fiican loo maareynin. Fahamka noocyada, sababaha, calaamadaha, khataraha, baadhitaanka cudurka, iyo maaraynta xulashada dhiig karka n ee uurka ayaa muhiim u ah hooyada uurka leh.

 

Noocyada Hypertension ee Uurka

 

1- Dhiig-karka xiliga  Uurka: Xaaladdan waxay soo baxdaa ka dib isbuuca 20-aad ee uurka waxaana lagu gartaa dhiig kar oo sarreeya iyada oo aan laheyn borotiin ku jira kaadida. Waxay u caadiyen tahay inay xalliyaan dhalmada ka dib.

 

2. Dhig karka  daran: Tan waxaa loola jeedaa dhiig kar oo sare u kaca oo jira inta aan uurku bilaaban ama la ogaan karo inta ka horeysa usbuuca 20-aad ee uurka. Dumarka dhiig karka sii ba'anaa waxay halis ugu jiraan inay sii korodhaan dhibaatooyin xilliga ay uurka leeyihiin.

 

3. Dhiig karka ka hor qalalka( Preeclampsia) : Tani waa nooc aad u daran oo ah dhiig-karka uurjiidka oo ku lug leh cadaadis dhiig oo sarreeya oo ay la socdaan borotiiniinta (jiritaanka borotiinada xad-dhaafka ah ee kaadida) waxna ku yeelan kara hababka xubnaha badan. Wuxuu isku badali kara xaalad halis ah oo loo yaqaano "Eclampsia" oo ay ku lug leedahay qalalaase.

 

4. Dhiig karka joogtada ee uurka (Superimposed Preeclampsia) : Tani waxay ku dhacdaa dumarka qaba hypertension daba-dheeraaday oo horay u jiray ka dibna waxay samaystaan preeclampsia inta lagu jiro uurka.

 

 Sababaha iyo Waxyaabaha Khatarta Keena

 

Sababta saxda ah ee dhig karka ee uurka si buuxda looma fahmin, laakiin dhowr arrimood oo halis ah ayaa la ogaaday, oo ay ka mid tahay:

 

- Markii ugu horraysay Uurka: Hooyooyinka cusub waxay halis sare ugu jiraan in ay ku dhacaan dhiig-karka uurka ku dhaca.

- Matanaha: Dumarka sida mataanaha ama ku laablaabma ayaa u nugul in ay xaaladan u nugul yihiin.

- Cayil: Cabbiraadda jirka ee sarreeya (BMI) waxay kordhisaa suuragalnimada in dhiig-karka.

- Daʼda: Haweenka ka weyn 35 sano jir ayaa ku jira halis korortay.

- Taariikhda Qoyska: Taariikhda dhiig karka ama preeclampsia ee qoyska waxay sare u qaadi kartaa khatarta.

Xaalado horay u jiray sida sonkorowga, kelyaha cudur, ama is-dilid autoimmune waxay gacan ka geysan karaan hypertension.

 

 Astaamo

 

Dumar badan oo qaba dhiig karka uur ku jira ayaa laga yaabaa inaysan la kulmin calaamado la dareemi karo. Si kastaba ha ahaatee, calaamadaha la iska ogaa waxaa ka mid ah:

 

-  cadaadiska dhiigga oo sareeya (ka badan 140/90 mmHg)

- Wajiga iyo gacmaha oo barara

- Miisaanka degdegga ah

- Madax xanuun

- Isbeddelka aragga, sida nalalka cadcadka ama iftiiminaya

- Xanuun ubucda ah, gaar ahaan lakabka  midig ee sare

 

Halista iyo Dhibaatooyinka

 

Dhiig karka uurka  wuxuu  u keenaa khatar weyn. Hooyadu waxaa ka mid ah:

 

- Khatartaka   korodhay  ibida kaso fuqday darbiga minka

- Kordhinta suurtagalnimada in ku dhasho qaliin

- Khatarta ah in uu yeesho dhiig kar daba-dheeraada ee nolosha

 

Uurjirka dhibaatooyinka ka iman kara waxaa ka mid ah:

 

- Miisaanka dhalashada hooseya

- Dhalashada uurka ka hor xiligisa

- Xanibaadda koritaanka intrauterine (IUGR)

- Khatarta korodhay ee dhalashada  ilmaha mudhmudhay(calosha ku dhintay)

 

Baadhis

 

Baadhitaanada dhiig-karka ee uurka sida caadiga ah waxaa ku lug leh kormeer joogto ah ee cadaadiska dhiiga inta lagu jiro booqashada dhalmada ka dib. Haddii cadaadiska dhiigga oo kor u kacay la ogaado, waxaa laga yaabaa in baaritaano dheeri ah la sameeyo, oo ay ka mid yihiin:

 

-Baritanka kadida si loo hubiyo borotiinka( Urinalysis)

- Baaritaanada dhiiga ee lagu qiimeeyo shaqooyinka beerka iyo kelyaha

- Ultrasound si loola socdo koritaanka uurjiifka iyo wanaagga

 

 Maamulka iyo Daaweynta

 

Maareynta dhiig karka ee uurka waxay ku xiran tahay ba'naanta xaalada iyo da'da uurka uurka. Fursadaha waxaa ka mid noqon kara:

 

- Habaynta Hab-nololeedka: Talooyinka waxaa ka mid noqon kara isbeddelka cuntada, kordhay dhaqdhaqaaqa jirka, iyo farsamooyinka maaraynta stresska.

- Daawooyin: Daawooyinka lagu daweeyo dhiig-karka(antihypertensive) ayaa loo qori karaa si ay uga caawiso in la maareeyo heerarka cadaadiska dhiigga. Daawooyinka sida caadiga ah loo isticmaalo waxaa ka mid ah labetalol, methyldopa, iyo nifedipine.

- Kormeerka : Booqashooyinka dhalmada ka dib oo kordhay si loola socdo cadaadiska dhiigga, koritaanka uur ku jirta, iyo caafimaadka guud ayaa laga yaabaa inay lagama maarmaan ahaadaan.

- Qorsheynta dhalmada: Xaaladaha dhiig-karka  ama preeclampsia, dhalmada hore ayaa lagula talin karaa si loo ilaaliyo caafimaadka hooyada iyo dhallaanka labadaba.

 

 Gunaanad

 

Hypertension ee uurka waa walaac caafimaad oo wayn, taas oo u baahan in si taxadar leh loola socdo iyo maarayn si taxadar leh. Daryeel habboon iyo wax ka qabasho hore, dumar badan waxay heli karaan uur iyo dhalmo caafimaad leh. Iyadoo laga filayo in hooyadu ay joogteeyaan inay xiriir furan la yeeshaan adeeg bixiyayaashooda daryeelka caafimaadka, ay ka qaybgalaan ballan joogto ah oo joogto ah, ayna raacaan tilmaamaha lagu talinayo si ay u maareeyaan caafimaadkooda inta lagu guda jiro waqtigan aadka u daran.