DARYELKA CAFIMADKA MASKAXDA E DALMADA KADIB( PSYCHOSIS POSTPARTUM)

Xanunka dhimirka ka dib dhalmada, oo si caadi ah loogu magacaabo **psychosis postpartum*, waa xaalad caafimaad oo maskaxeed oo aan caadi ahayn laakiin daran, taasi oo saameyn karta hooyooyinka cusub. Waxay inta badan soo ifbaxdaa usbuucyada koowaad ka dib dhalmada, in kastoo ay dhici karto illaa sanad ka dib. Fahamka xaaladdan ayaa muhiim u ah hooyooyinka cusub, qoysaskooda, iyo bixiyeyaasha daryeelka caafimaadka si loo hubiyo daaweyn iyo taageero waqtigeeda.

 

 Fahamka walida xiliga umusha

 

Xanunka dhimirka e umusha waxaa lagu gartaa kala go’itaanka dhabarka, taas oo laga yaabo inay ka mid yihiin aragtiyo been ah, fikrado aan sax ahayn, iyo isbeddello niyadeed oo daran. Waxaa muhiim ah in la kala saaro walida xiliga umusha  iyo welwelka ama niyad-jabka umusha  oo badan, kuwaas oo, in kasta oo ay yihiin kuwo daran, aan badanaa la socon heerka  calamadaha  walida.

 

Sababta dhabta ah ee xanunka dhimirka e xiliga umusha lama yaqaan, laakiin dhowr arrimood oo gacan ka geysta ayaa la aqoonsaday. Kuwani waxaa ka mid ah isbeddellada hormoonada ee dhaca ka dib dhalmada, u nuglaanta hiddo-wadaha ee dhibaatooyinka caafimaadka maskaxda, iyo taariikhda bipolar ama dhacdooyinka  walida ee hore. Isbeddelada degdega ah ee heerarka estrogen iyo progesterone ee ka dhaca isla marka la dhalayo ayaa sababi kara dhacdooyinkan dadka la nugul.

 

 Calaamadaha

 

Calaamadaha walida umusha  waxay si weyn u kala duwanaan karaan, laakiin inta badan waxay ka mid yihiin:

 

1. Fikrado Been Ah: Aaminsanaanta xooggan oo aan sal lahayn. Tusaale ahaan, hooyo ayaa aaminsan in ilmuhu khatar ku jiro ama inay helayso fariimo ka socda xoog sare oo ku saabsan ilmaheeda.

 

2. Aragtiyo Been Ah: Khibrad ku saabsan waxyaabo aan jirin, sida maqalka codadka ama aragtida waxyaabo kale oo aan dadka kale arkin.

 

3. Isbeddello Niyadeed oo Daran: Si degdeg ah uga beddelashada farxadda ilaa murugada, taas oo keeni karta dhaqanka aan caadiga ahayn.

 

4. Shakiga: Dareemo xad-dhaaf ah oo shaki ah ama cabsi ah, gaar ahaan marka ay timaado ilmaha ama xubnaha qoyska.

 

5. Fikir aan Habaysanayn: Dhibaato ka mid ah habaynta fikradaha, taas oo keeni karta hadal ama dhaqanka aan macquul ahayn.

 

6. Dhibaatooyinka Hurdo: Hurdo la’aan ama hurdo xad-dhaaf ah, taas oo ka sii dari karta calaamadaha kale.

 

Khatarta ka qeyb qadata

 

Qaar ka mid ah arrimaha kor u qaadi kara suurtagalnimada horumarinta walida xiliga umusha  waxaa ka mid ah:

 

- Taariikhda shaqsiga ama qoyska ee miyir dorsan( bipolar disorder) ama dhibaatooyinka caafimaadka maskaxda ee daran.

- Dhacdo hore oo ah  walida  xiliga umusha.

- Dhacdooyinka nolosha ee culus, sida dhibaatooyinka dhaqaale ama taageero la’aan.

- Dhibaatooyinka ka dhaca intii lagu jiray uurka ama dhalmada.

 

Ogaanshaha

 

Ogaanshaha walida xiliga umusha waxay noqon kartaa mid adag, maadaama calaamadaha ay is dulsaari karaan xaalado kale. Bixiyeyaasha daryeelka caafimaadka ayaa caadi ahaan sameeya qiimeyn qoto dheer, oo ay ku jiraan dib u eegista taariikhda caafimaadka, baaritaanka jireed, iyo qiimeynta maskaxda. Ogaanshaha hore waa mid muhiim ah, maadaama xanunka dimirka xiliga umusha  ay keeni karto cawaaqib xun oo hooyo iyo ilmo labadaba ah haddii aan la daaweyn.

 

Daaweynta

 

Daaweynta  walida umusha  badanaa waxay ku lug leedahay isku-darka daawooyinka iyo daaweynta. Daawooyinka antipsychotic iyo mood stabilizers ayaa badanaa la qoondeeyaa si loo maareeyo calaamadaha. Mararka qaarkood, isbitaalku wuxuu noqon karaa mid lagama maarmaan ah si loo hubiyo badbaadada hooyada iyo ilmaha, gaar ahaan haddii khatar jirto.

 

Faragelinta daaweynta, sida daaweynta garashada-dabeecadda (CBT), waxay sidoo kale faa’iido u yeelan kartaa. Taageerada qoyska, saaxiibbada, iyo xirfadlayaasha caafimaadka maskaxda waxay door muhiim ah ka ciyaaraan soo kabashada. Waxbarashada ku saabsan xaaladda ayaa muhiim u ah hooyada iyo nidaamka taageerada si loo kobciyo fahamka loona yareeyo sumcadda xun.

 

Soo Kabashada iyo Taageerada

 

Soo kabashada waa suurtagal, laakiin waxay badanaa u baahan tahay waqti iyo dulqaad. Haween badan ayaa si buuxda u soo kabta toddobaadyo ama bilo gudahood iyada oo la helayo daaweyn habboon. Taageerada joogtada ah ayaa muhiim u ah muddadan, maadaama hooyooyinka cusub ay dareemi karaan kalinimo ama culays.

 

Kooxaha taageerada ee hooyooyinka la kulmaya walida xiliga umusha waxay bixin karaan meel ammaan ah oo loogu talagalay wadaagista khibradaha iyo xeeladaha la qabsiga. Ka-qaybgalka qoyska ee habka soo kabashada sidoo kale waxay ka caawin kartaa yareynta dareenka kalinimada iyo kor u qaadista bogsashada.

 

Gunaanad

Xanunka dimirka e xiliga umusha  waa xaalad daran oo u baahan fiiro gaar ah iyo daryeel. Wacyigelinta iyo waxbarashada ku saabsan calaamadaha, khatarta ku ah, iyo doorashooyinka daaweynta waxay ka caawin karaan in hooyooyinka ay helaan taageerada ay u baahan yihiin. Anagoo abuurayna faham iyo naxariis, waxaan abuuri karnaa deegaan taageero leh oo hooyooyinka ku dhex socda caqabadaha caafimaadka maskaxda ee umusha.