MAREYNTA WALACA (Hyperemesis Gravidarum)

*WALACA * waa xaalad adag oo khatar ah oo saameysa haweenka qaar e uurka leh, waxaana lagu gartaa lalabo iyo matag daran oo ka baxsan waxa caadi ahaan laga filayo inta lagu jiro uurka. Halka matagga subaxdii uu caadi yahay bilowga uurka WALACA   waxay si weyn u saameyn kartaa caafimaadka qofka iyo tayada nolosha. Fahamka calaamadaha iyo astaamaha walaca  waa muhiim si loo ogaado waqtiga iyo daaweynta waxtarka leh.

 

 Guudmarka Walaca

 

WALACA waxaa badanaa lagu qeexaa lalab joogto ah iyo matag keena fuuqbax, cillado elektaroolayt, iyo lumis miisaan oo ka badan 5% miisaanka qofka ka hor uurka. Sababta dhabta ah ee walaca lama fahmin si buuxda, laakiin waxaa la aaminsan yahay in ay la xidhiidho isbeddelada hormoonnada, gaar ahaan heerarka sare ee hCG (human chorionic gonadotropin) iyo estrogen, iyo sidoo kale arrimo dhaxalgal ah, maskaxeed, iyo deegaanka.

 

Calaamadaha iyo Astaamaha Caadiga ah

 

1. *Lalab Joogto ah iyo Matag*:

   - Calaamaddu ugu weyn ee walaca  waa lalab daran oo socota maalintii oo dhan, waxaana ay la socon kartaa matag joogto ah. Marka la barbardhigo matagga subaxdii, kaas oo badanaaba xal loo helo dhammaadka saddexda bilood ee ugu horeysa, lalab iyo matagga la xiriira HG waxay socon karaan ilaa uurka dhammaadkiisa, iyo mararka qaar, inta lagu jiro dhammaan uurka.

 

2. *Fuuqbax*:

   - Fuuqbax waa arrin aad u muhiim ah oo la xiriira walac, maadaama jirku lumiyo dareeraha iyo elektaroolayt-ka iyadoo leh matag  joogto ah. Calaamadaha fuuqbaxa waxaa ka mid ah:

     - Engeg afka iyo hunguriga

     - Kaadida oo yaraata (in ka yar afar jeer maalintii)

     - Kaadida midabka madow

     - Daallin iyo daciifnimo

     - Wareer ama khalkhal, gaar ahaan marka la taagan yahay

 

3. Lumis Miisaan

   - Qofka la ildaran walaca badanaa wuxuu la kulmaa lumis miisaan oo weyn sababtoo ah awood la'aanta in la haysto cunto iyo dareere. Lumis miisaan oo ka badan 5% miisaanka ka hor uurka ayaa ah shuruud caadi ah oo lagu ogaado walac. Lumiskan miisaan wuxuu sababi karaa nafaqo darro iyo dhibaatooyin kale.

 

4. *Cilladaha  macdanta jirka(Elektaroolayt)

   - Luminta dareeraha iyo nafaqooyinka waxay sababi kartaa cillado macdanta jirka  sida sodium, potassium, iyo chloride. Calaamadaha cilladaha macdanta jirka waxaa ka mid ah:

     - Xanuun ama daciifnimo muruqyada

     - Qalbiga oo aan caadi ahayn

     - Lalab iyo matag (taas oo abuurta wareeg)

     - Khatarta ama xaalad maskaxeed oo isbedelaysa

 

5. *Xanuunka ubucda

   - Qabashada ama xanuun ubucda ayaa dhici kara sababtoo ah ururida murqaga calosha oo soo noqnoqda inta lagu jiro matagga ama natiijada fuuqbaxa.

 

6.Wadna Garac jogta

   - wadna garaca jogtada (tachycardia) ayaa dhici karta iyadoo ay sabab u tahay fuuqbaxa, cadaadiska, ama cilladaha macdanta jirka Tani waxay sidoo kale sii xumeyn kartaa dareenka walbahaarka iyo raaxo darro.

 

7. *Cadaadiska Dhiigga oo Hooseeya*:

   - Fuuqbaxa wuxuu keeni karaa cadaadis dhiig hoose (hypotension), taasoo keeni karta wareer, daciifnimo, iyo dhibaatooyin kale.

 

8. Isbedelada Dareenka

   - Saameynta jirka ee walaca waxay sababi kartaa dhibaatooyin shucuur iyo maskaxeed. Qaar ka mid ah dadka la ildaran waxay sheegaan inay la kulmaan dareenka walbahaarka, niyadjabka, iyo go'doominta sababtoo ah xanuunka culus ee ay la kulmaan iyo saameynta ay ku yeelanayso noloshooda maalinlaha ah.

Ogaanshaha walaca

 

Ogaanshaha walaca badanaa waxay ku lug leedahay taariikh caafimaad oo dhameystiran, baaritaan jireed, iyo mararka qaar baaritaanno shaybaar si loo qiimeeyo heerka fuuqbaxa, heerarka macdanta jirka, iyo caafimaadka guud. Daryeelka caafimaadku wuxuu raadin doonaa joogitaanka lalab daran iyo matag, lumis miisaan, iyo calaamadaha fuuqbaxa si loo xaqiijiyo ogaanshaha.

 

 Dhibaatooyinka walaca

 

Haddii aan la daaweyn, walaca waxay keeni kartaa dhibaatooyin dhowr ah, oo ay ka mid yihiin:

 

- Ketonuria*: ka helida  ketones kaadida, taas oo muujinaysa in jirku burburinayo dufanka tamar ahaan sababo la xiriira nafaqo la'aan.

- Nafaqo darro:  nafaqo daro  ayaa ka dhalan kara matag joogto ah iyo qaadashada kalooriyo oo aan ku filnayn, taasoo si toos ah u saameyn karta qofka iyo uurka koraya.

- Bilo dhiman: Kisaaska daran ee walaca waxay kordhin karaan khatarta dhalashada hore iyo dhalmada sababtoo ah cadaadiska jirka iyo dhibaatooyinka suurtagalka ah.

- Saameynta Bulshada: Dabeecadda joogtada ah ee walaca waxay keeni kartaa walaac shucuureed oo weyn, go'doomin bulsho, iyo caqabado ku saabsan xafididda xiriirka iyo shaqada.

 

 Xulashooyinka Daaweynta

 

Maareynta walaca badanaa waxay u baahan tahay hab dhameystiran:

 

1. *Fuuqbaxa*:

   - biyo ku xidhid  (IV) ayaa laga yaabaa in loo baahdo si loo soo celiyo fuuqbaxa iyo in la saxo cilladaha macdanta jirka Tani badanaa waxaa lagu sameeyaa goobaha isbitaalka ee kiisaska daran.

 

2. *Dawooyin*:

   - Dawooyin kala duwan ayaa la qori karaa si loo xakameeyo lalab iyo matag, oo ay ku jiraan:

     - Antihistamines (tusaale, doxylamine)

     - Antiemetics (tusaale, ondansetron, metoclopramide)

     - Corticosteroids (kiisaska daran)

 

3. *Taageerada Nafaqada*:

   - Wax ka beddelka cuntooyinka ayaa la soo jeedin karaa, oo ay ku jiraan cuntooyin yar-yar, cuntooyin khafiif ah, iyo ka fogaanshaha waxyaabaha kicinta leh sida ur xooggan. Kordhinta nafaqada ayaa sidoo kale lagu talin karaa.

 

4. *Nasashada iyo Taageerada*:

   - Taageerada shucuureed iyo maskaxeed waa muhiim. Ka qaybgalka kooxaha taageerada iyo la-talinta waxay ka caawin kartaa dadka la ildaran inay la tacaalaan caqabadaha walaca.

 

5. *Kormeerka*:

   - Kormeer joogto ah oo ay sameeyaan daryeelayaasha caafimaadka waa muhiim si loo qiimeeyo caafimaadka qofka iyo uurka koraya inta lagu jiro uurka.

 

Gunaanad

 

WALACA waa xaalad khatar ah oo u baahan in si degdeg ah loo aqoonsado oo loo maareeyo si loo hortago dhibaatooyin iyo in la hubiyo caafimaadka qofka uurka leh iyo uurka ku jira. Haddii aad adigu ama qof aad taqaanid la kulanto lalab iyo matag daran inta lagu jiro uurka, waa muhiim in la raadiyo daryeel caafimaad si loo helo qiimayn iyo daaweyn ku habboon. Faragelinta hore waxay ka caawin kartaa in si waxtar leh loo maareeyo calaamadaha loona hagaajiyo tayada nolosha guud inta lagu jiro uurka.